Mezar stelleri : Mezar başlarına veya üzerine dikilen yada
yatırılan uzunca , dikdörtgen levha yada blok şeklinde taşlardır. Stel
üzerinde ölüyü tanıtan yazı veya kabartma resim yada her ikisi bir
arada bulunur. Bunların yardımıyla eski devirlerde yaşamış insanların
kültürel, sosyal ve hatta ekonomik yaşamlarını öğrenme imkanı buluruz.
Sanki, mezar stelleri geçmişi anlatan sessiz şahitleridir... Yunan – Arkaik Çağı Geometrik
ve erken Arkaik çağlarda Attik mezar stelleri kaba ve şekilsiz taş
bloklar tarafından yapılıyordu. Böyle taş mezar steli örnekler Atina,
Eleusis ve Thera’da bulunmuştur. Arkaik çağda gömü geleneği iki çeşit
idi : 1) ölüyü toprağa gömmek 2) ölüyü yakmak. Kül ve kemik kalıntıları
toprak bir kaba konulara saklanırdı Anadolu’da erken arkaik devirlere
örnek Pitane nekropolüdür. Pitane stelleri kaba ve dikdörtgen prizması
şeklinde uzun, üzerinde yazıt bulunmayan taş bloklardan ibarettir. Daha sonraları, geç arkaik çağ mezar sitelerinde figürler görülür. Atlı ,köpekli genç erkek figür görülmektedir. Yunan – Pers Çağı Perslerin Anadolu’ya gelişleri ile her alanda olduğu gibi, kültürde de değişime uğrar; Anadolu’da
mezar siteleri arasında bu döneme özel özgü tipler ortaya çıkar.
Anadolu’da kurulan birkaç Pers Satraplık merkezinden biri olan
Daskylaion ve çevresinde bulunan mezar stellerinde Yunan ve Pers
etkileri kaynaşmıştır Örnek Stel; İki paftalı stelin üst sahnesi at
üzerinde domuz avını, alt sahnesine cenaze şölenini betimlenmiştir.. Bu
stelin konuları daha sonraki devirde Anadolu mezar stellerinin de
tekrar görülür, bu da bize , av ve cenaze şöleni gibi doğu kökenli
betimler Anadolu’da uzun süre yaşadığını gösterir. HELENİSTİK VE ROMA ÇAĞLARI İzmir
körfezinde mandayla körfezine kadar uzanan ve Khios ile Samos adarlında
içeren bölge eski çağlarda İonia’da erken devirlerden beri oluşan
birikimleri Helenistik çağdan itibaren batı Anadolulun çeşitli
yörelinde yaşamış Roma çağında tüm Anadolu’yu yayılarak etkileri
etkilerini göstermiştir. Helenistik ve Roma çağlarında tüm Anadolu’ya
yayılarak etkilerini göstermiştir.Helenistik ve Roma Çağlarında doğan
İon tipi mezar steli örnekleri yörelere göre farklılaşarak bölgesel
karakter gösteren tipolojiyi oluşturmuş böylelikle mezar stelleri
bölgesel olarak yapılanmaya başlanmıştır. Batı Anadolu’da İzmir
buluntuları olarak yer almaktadır, ilk İon mezar steli tipine örnektir. Bir
tapınak cephesini andıran steller akroterli ve üçgen alınlıklı olup,
dörtgen sahne içinde kabartmalardır. Kabartmanın yer aldığı lan ile
alanlık arasındaki geniş açıklıkta bu bölgeye özgü yaprak çelenkli ve
yazıtlı bölüm bulunmaktadır. Kabartma insan figürleri bir ya da birden
fazla sayıda, naiskos içinde yer almakta ve ince bir işçilik
göstermediktedir. Büyük heykeltıraşı örneklerden esinlenerek giyimli
güzel kadınlar ve erkekler yapılmıştır. Bu zarif kabartmaların sağında
ve solunda duran küçük figürler genellikle hizmetkarları yahut da
çocukları simgelemektedir. Çoğunlukla mezar sahibinin adını belirten
Grekçe yazıtlar, sahne üstünde ya da altında yer alır. Lydia bölgesi
Sardes’te ve Pamphylia bölgesi Attaleia’da bulunmuş mezar stellerin
bazılıları İon tipinin, İonia bölgesi dışında yayıldığı görülmektedir.. MYSİA BÖLGESİ TİPLERİ Mysia
bölgesi Anadolu’nun kuzeybatı köşesidir. Bölgenin karekteristik mezar
stelleri iki veya daha fazla paftalı olurlar. Stel kabartmaları yine
çoğunlukla cenaze şöleni ve av konularını işler. Üst sahnede yer alan
esas kabartmadaki symposium sehnesinde kline üzerine birden fazla
figürün uzanması genel olarak kilnenn her iki yanında birer kadın
oturması Mysia bölgesine özgüdür. Grek – Pers etkinliklerini gösteren
cenaze şöleni ve avlanma sahneleri bölgede istenen ve sevilen konu
olmuştu. Bu tip stellere en çok Kyzikos ve çevresinde rastlanır. THRAKIA BÖLGESİ TİPLERİ Thrakia
bölgesinin tipi bir stel gurubu, asker mezar taşlarıdır. Buralarda daha
çok imparatorluk çağındaki eyalet askerlerinin mezar stelleri
bulunmuştur. Hafif çukurlaştırılmış alan içinde kısa tünikil ve tolgalı
Romalı asker, elinde kalkan mızrağı ile belitirlmiştir. Ayakta
duran figürlerin çoğunda Latince yazı vardır. Üçgen alınlık üzerinde
genellikle kalkan veya kalkan-mızrak motifleri ile aktörler üzerinde D
ve M harfleri bulunur. BİZANS STELLERİ Tharkia’nın doğu
ucunda bir kent olan Bizans mezar stelleri Helenistik ve roma çağında
özel karakter taşırlar. Yakın zamanda kazılar sonucu kentin nekropol
alanı ilk kez Bizans kenti surlarının batıya genişleyen kesimde ortaya
çıkmıştır. Bizans mezar stlelleri çoğunlukla tek paftadır ve
üzerinde cenaze şöleni sahnesi betimlemiştir. Ancak sağda daima kline
üzerinde uzanmış erkeğin bulunması solda yani karışsında da oturan
kadın figürünün olması ve erkeğin özgüdür. Ortadaki yiyecek sehpası
kenarlarındaki küçük hizmetkar veya çocuk figürleri sahneyi tamamlar. Bizans’da
en çok kullanılan Symposiumlu stellerin yanı sıra sadece yazıtlı
stellerde bulunur. Aktorelleri zarif oyulmuş olan bu mezar taşları
stelin içinde durduğu oyuk taş blok, orijinal olup stel ile birlikte
bulunmuştur. Mezar üstüne dikili bulunan stellerin toprak altında nasıl
tutturulduklarını gösteren gerçek örnektir. BİTHYNİA – PONTUS BÖLGELERİ TİPLERİ Bithynia, Anadolu’nun kuzey batısında yer alır. Pontus Bölgesi Bithyina’nın Karadeniz boyunca doğuya uzantısıdır. Mezar
kabartmalarında insan figürleri tek yada birkaç kişilik gruplar
halindedir. Figürlerin bulunduğu dörtgen alan yüzeyinde insan
kabartmalarından başka motifler örtülmez. Yani ölünün yaşamına ati eşya
motifi çizilmemiş, ağırlıklı inasanın kendisine verilmiştir. Kabartma
figürleri bazen tüm sahneyi kaplar Helenistik çağa ait Yalova ve
Zonguldaktaki – filyos mezar stellerindeki giyimli kadın ince güzel
işciliği İona bölgesi dışına yayılmışNikomeida , Praienetos ve Amisos
sanki fotoculara poz verir gibi duran insan figürleri Pontus bölge
tiplerine örnektir. FRİGYA BÖLGESİ TİPLERİ Orta Anadolu’
Ankara,Sakarya,İzmit,Eskişehir ,Bursa, Kütahya
,Afyon,Yozgat,Sivas,Kayseri,Tokat, Amasya,Ordu,Çankırı… şehirlerini
kapsayan bölgelerde rastlanılır. Roma imparatorluğu eyalet sanatı olarak Frigya mezar stelleri başlıca iki tipe ayrılır: 1)İnsan
Kabartmalı Steller : Kütahya yakınlarında bulunmuştur. Figürler tüm
yada büst şeklinde yapılırsı. Yan yana duran kadın-erkek figürlü
aralarında yer alan çocukları ile gerçek bir aile tablosunu
canlandırmaktadır. Bazende mitolojik figürlere stellerde yer verilmiştir 2-
Kapı tipli steller: Aşhap kapı kilidi olarak taşa işlenmiştir. Dört
yada altı gözlü kapı kanatları iri taş bloklar üzerine
yapılmıştır.düzgün olan yüzeyde günlük yaşamda kullanılan eşya
motifleri resmedilmiştir. Eskişehir bulunan bir stell üzerinde saç
firketesi, koku şişeleri tarak ayna küçük sandık yün sepeti sandalet
sehpa bardak motifleri kullanılmıştır. Bazı örnekler üzerinde
kilit ve anahtar resmedilmiştir.Bunun anlamı ölümden döndüğünden
evine gelip kapısını açmak ve dilediği gibi yaşamak anlamında
kullanılmıştır. KİLİKİA - KOMMEGENE BÖLGELERİ Bu
bölgelerde Roma İmparatorluğunun geç dönemlerine ait eyalet sanat
örneğine rastlanılır. Genelde Osmaniye,Gaziantep,Nizip, Belkiz ve
Birecik’te rastlanılır. 1- Büst tipleri : Niş içine yada
serbest olarak kapartma kadın yada erkek büstleri şeklinde
gözükür. Bazen erkek ve kadın bir arada tefsir edilmiştir.bunun
anlamı kadın erkek mezarı yan yana,yada alt altadır. 2- Simge
tipi motifler: İnsan figürü olmadan bazen insanın kadın erkek
cinsel organlarına rastlanılır.bazen Dörtgen niş içinde yün sepeti
ve kartal motifleri kabartma olarak işlenmiştir. Yün sepeti kanın,
kartal erkek mezarını simgeler.
Kireç
taşından yapılmıştır. Niş içinde, başı sağa, gövdesi sola dönük,
kanatları açık kartal yüksek kabartma halinde işlenmiştir. Kartal
Roma'nın sembolüdür. Zeugma mezar stellerinde Roma yurttaşı oldukları
vurgulanmak için, erkeklerin mezar stellerinde kartal kabartmaları
işlenmiştir. Altta Grekçe harflerle kişi adı ve “acın son buldu” yazısı
mevcuttur. Zeugma. M.S. 2.-3. yüzyıl.
Aile Mezar Steli
Kireç taşından yapılmıştır. Kadın ve eşinin büstleri yüksek kabartma
olarak işlenmiştir. Yüzlerinde üzgün ifade mevcuttur. Kadın
başörtülüdür. Sol elinde kirmen tutar. Sakallı, saçı kel erkek büstü,
gerçekçi yüz ifadesiyle Hadrianus'un portre özelliğini gösterir.
Zeugma'da bulunmuştur. M.S. 2. yüzyılın 2. çeyreği.
Yün sepetli Mezar Steli
Kireç taşından yapılmış, dikdörtgen biçimindedir. Ön yüzünde, ortada
sehpa üstünde yün sepeti kabartması yer alır. Çevresinde girlantlar
asılı olup, üste uçları akroterli, üçgen alınlık kabartması mevcuttur.
M.S. 2.3. yüzyıl.
Aile Mezar Steli
Kireç taşından yapılmıştır. Bir kadın ve iki genç erkek yüksek kabartma
olarak işlenmiştir. Yüzlerinde oldukça hüzünlü bir ifade hakimdir. Alev
biçimli saç lüleleri alın üzerine doğru taralıdır. Göz göz bebekleri
belirtilmemiştir. Altta Grekçe harflerle kişi adı ve “acın son buldu”
yazısı mevcuttur. M.S. 1. yüzyılın 2. yarısı.
Antiochos ile Herakles'in Tokalaşma Steli
Bazalttan yapılmıştır. Stelin arka yüzünde Grekçe harflerle yazıt
mevcuttur. Ön yüzünde ise yüksek kabartmada, Kommagane kralı
I.Antiochos ile güç tanrısı Herakles tokalaşmaktadır. Pers giysili
Antiochos ayakta sağa dönük durur, gövde ağırlığı sol ayak üstünde
olup, sağ ayağı hafif yukarı kalkık ve yana açıktır. Sol elinde
hükümdarlık asasını tutar. Başı asma yaprak çelenkli, çıplak Herakles,
Antiochos'un karşısında ayakta sola dönük durur. Sol elinde, dik
vaziyette topuzu tutar. Sol bileğinde Nemea aslanının postu asılı
durmaktadır. Her iki figürde de başlar profilden, gövde cepheden
verilmiştir.
Antiochos ile Apollon'un tokalaşma steli
Bazalttan yapılmıştır. Ön yüzünde sivri beş uçlu tiyara başlıklı, Pers
giysili I.Antiochos ayakta sağa dönük durur. Karşısında ışın taçlı
çıplak tanrı Apollon ile tokalaşmaktadır. Her ikisinin de Pelerin sağ
omuzda tutturularak sol omuzdan sırta atılmıştır. I.Antiochos sol
elinde, hakimiyetin simgesi asa, Apollon ise, asaletin ve soyluluğun
simgesi olan defne dalı tutar. I.Antiochos'da sağ ayağı cepheden, sol
ayağı profilden verilmiş olup, gövde ağırlığı eşit paylaştırılmıştır.
Bu stelin yakın benzerlerinden ikisinden birisi, Adıyaman, Besni Sofraz
köyde bulunmuştur, diğeri ise Samsat'da bulunmuş olup, .Anılan stelin
arka yüzündeki Grekçe yazıtta, I.Antiochos'un, Zeugma'da stellerle
donattığı yeni bir kutsal alanından bahsetmektedir.
Cenaze
ziyafetli mezar steli. Ölen şahıs (aile reisi) kline üzerine uzanmış,
eşi ayak ucuna oturmuştur. Klinenin önünde, alçak bir masa üzerinde
ziyafet yemekleri görülmektedir. Kadın, elini eşinin dizine doğru
uzatmıştır. Yatağın ayakucunda şarap dağıtan bir hizmetçi ve ayaklı bir
krater görülmekte. Yatağın ayakucunda ayakta görülen 4 kişi ölüye
ağıtlar yakmaktadırlar. En solda ise 2 çocuk babaları için dua ederken
betimlenmişlerdir.
-------------
|